zondag 21 april 2013

Een sombere gedachte

In De Gids van maart 2013 stond een interview met de beroemde Canadese evolutie- en bewustzijnsfilosoof Daniel Dennett, die in 2012 de Erasmusprijs won en die in Amsterdam in ontvangst kwam nemen uit handen van prins Willem-Alexander. Hij schreef o.a. de bestseller "Het bewustzijn verklaard". Een citaat uit dat interview trof mij bijzonder:

"Kijk eens wat we hebben gedaan. Tienduizend jaar geleden, toen de landbouw ontstond, waren er zo'n 500.000 mensen, misschien iets meer. Paul McCready berekende dat in die tijd de homo sapiens (de mens dus) plus hun vee en honden, een fractie van 1 procent vormden van de gewervelde biomassa, oftewel van de grote dieren hier op aarde. We waren veruit in de minderheid: 99,9 procent waren andere dieren. En dan rekenen we de zeevissen en de insekten enz. niet mee. Nu, tienduizend jaar later, in evolutionaire termen gezien een oogwenk, wat denk je dat het percentage is? Wij mensen plus onze dieren - voornamelijk vee - vormen samen 98 procent van de gewervelde biomassa op onze planeet!

Tussen de mens van nu en die van die van twintigduizend jaar geleden bestaat er amper genetisch verschil. Het verschil zit hem in de cultuur. De taal, het bewustzijn en de cultuur, die vormen vermoedelijk de grootste evolutionaire sprong in de geschiedenis van het leven op aarde".

Elders in het interview noemt Dennett het verwerven van denkvermogen samen met zelfbewustzijn en taal, mogelijk een doodlopende tak in de evolutie van soorten. Wij kunnen mogelijk een doodlopende tak zijn, en veel tekenen wijzen daarop. Een Nederlandse psycholoog, Piet Vroon, toont in zijn boek "De tranen van de krokodil" aan, dat de menselijke geest overheerst wordt door dierlijke aandriften. Deze worden door het verstand "gestuurd" in min of meer rationele, verstandige en "goede" gevoelens en gemoedsaandoeningen. Maar dit verstand kan ook redeneren, dat sommige gevoelens heilig zijn en oproepen tot de roem en eer van de eigen clan, groep of nationaliteit, en tot agressie en onverdraagzaamheid tegenover anderen. Dit versterkt dezelfde gevoelens bij die anderen. Ook kan het verstand redeneren, dat jij degene bent die geweldig is, en dat anderen (als onderworpen apen op de rots) er zijn om jou te dienen. Vaak loopt dat ook zo, en zijn jouw onderdanen veel te bang voor jou om jou op andere gedachten te proberen te brengen.

Met andere woorden, we zitten met ons allen in een overvolle boot midden op een oceaan. En wat doen we? Elkaar bevechten, omkopen en de boot leegroven: wie het eerst komt, het eerst maalt. Het is vijf voor twaalf, en ik vrees dat onze egoïstische dierlijke aandriften, die toen we nog dieren waren, best functioneel waren, door het verstand van velen tot "heilig" zijn verklaard en nu alleen nog maar dienen tot afbraak en destructie.

Kijk wat de verschillende culturen op de wereld in feite aan het doen zijn om voor zichzelf zoveel mogelijk materiële levensvoorwaarden (die voor de een het dagelijks brood zijn en voor een klein aantal anderen hun vette bankrekeningen)  veilig te stellen, en je wordt vanzelf somber. Kijk ook hoe fanatiek in Islamitische landen en in Oosteuropese landen het nationalisme en het geloof in één alomvattende godsdienst de aandacht afleiden (namelijk de eigen godsdienst, waarbij alle andere godsdiensten fout zijn en bestreden moeten worden) . Kijk hoe in de Verenigde Staten, de godsdienst en "the American Dream" het volk de overtuiging geeft dat de Amerikaanse denkwijze en cultuur de beste van de wereld is, en hoe daar het individu alle vrijheid krijgt zo rijk mogelijk te worden, zonder acht te slaan op de noden van anderen die niet rijk zijn (want die kunnen immers als ze maar goed genoeg hun best doen, ook rijk worden), en men meent met oorlogsgeweld de Amerikaanse zienswijze aan andere landen te moeten opleggen in een soort heilsmissie. Zie hoe in Zuid- en Midden-Amerika drugsbendes in voortdurend gevecht zijn met elkaar en de overheid, en een normale ontwikkeling van de samenleving onmogelijk maken. Zie hoe in Europa, net als in de VS, regeringen intensief met het nationale huishoudboekje bezig zijn, daardoor het milieu en de onderlinge solidariteit veronachtzamend, en hoe deze regeringen de nationale en anti-democratische sentimenten van de voormalige Oostbloklanden hebben onderschat, die nu lid hebben kunnen worden van de Europese Unie.

Zie hoe Afrika nog steeds lijdt onder bloedige stammen-oorlogen en animistische geloven, en hoe dat werelddeel als proefterrein en exploitatie-gebied wordt gebruikt door de rest van de wereld.

Zie tenslotte hoe de mensen zich samenproppen in honderden steden waar miljoenen mensen per stad bij elkaar wonen in onbestuurbare mensenhopen. Enkele tientallen van die steden bevatten meer mensen dan in een land als Nederland.

Tienduizend jaar hebben ons hier gebracht, een flits in de ontwikkeling van het leven. Is er nog hoop? Andere hoop dan die van evangelisten en voorvechters van de verschillende ideeënwerelden,die ontsproten zijn aan het verstand, om dierlijke aandriften in menselijk vaarwater te leiden, en niet ontsproten aan de redelijkheid zelf? De hoop van de rede? Dat is inderdaad de enige hoop, maar wie predikt die op een zodanige manier dat massa's mensen er gevolg aan zullen geven?

2 opmerkingen:

  1. Persoonlijk geloof ik wel in hoop.
    Zij het, dat we zeker niet op deze manier kunnen voortleven.
    Er zal vast en zeker een selectie gaan plaatsvinden, zoals vaker is gebeurd.
    Harmonie met de natuur is noodzakelijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dank je Geertje, we laten de hoop niet varen.

    BeantwoordenVerwijderen